Чӑваш Енри АПК ветеранӗсен канашӗн пайташне Валентин Агафонова «Чӑваш Республики умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн» орденпа наградӑлама йышӑннине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер: хушӑва ҫурла уйӑхӗн 20-мӗшӗнче Чӑваш Ен Элтеперӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Олег Николаев алӑ пуснӑччӗ. Паян Олег Николаев АПК ветеранӗпе тӗл пулнӑ, ӑна орденпа чысланӑ.
Валентин Агафонов 1935 ҫулхи ҫурла уйӑхӗн 24-мӗшӗнче Пӑрачкав районӗнчи Выползово ялӗнче ҫуралнӑ. Чӑваш ял хуҫалӑх академийӗнче, Общество ӑслӑлӑхӗсен академийӗнче вӗреннӗ. Ҫӗрпӳри опытлӑ ял хуҫалӑх станцийӗнче ӗҫленӗ, парткомпа райком тытӑмӗсенче тӑрӑшнӑ. Чӑваш Енӗн ял хуҫалӑх министрӗн ҫумӗ тата министрӗ пулса ӗҫленӗ. ЧР Министрсен Кабинечӗ Ертӳҫин пӗрремӗш ҫумӗ пулнӑ. РСФСР Верховнӑй Совечӗн ертӳҫин ҫумӗ те пулнӑ.
Марина Карягина тележурналист очерксен ярӑмӗ хатӗрлеме пуҫӑннине пӗлтернӗ. Вӑл Патӑрьел районӗнчи Кивӗ Ахпӳртре пурӑнакан Владимир Павловпа паллаштарнӑ. 70 гектар ҫинче ӳрӗк кил хуҫи кишӗр, севок, ытти культура ӳстерет. Унӑн хуҫалӑхӗнче – 30 лаша, сумалли 12 ӗне, темиҫе вӑкӑр.
Марина Карягина пӗлтернӗ тӑрӑх, выльӑх-чӗрлӗхе, ҫӗр ӗҫне юратаканскерӗн чунӗ ачаранах шкултан колхоз ферминелле, хирелле туртнӑ.
«Ҫакӑн пек маттур та пултаруллӑ ҫынсем тытса тӑраҫҫӗ паянхи яла. Пӗтме памаҫҫӗ. Халӑх пуласлӑхӗ, шанчӑкӗ вара – ял. Мускава ҫӳресен – тарҫӑ чӑваш, килте юлсан – хуҫа. Асатте-асаннесене ҫак ҫӗрех тӑрантарнӑ», – юратса паллаштарнӑ Марина Карягина телекӑларӑм геройӗпе Фейсбукра.
Чӑваш Енри ял хуҫалӑх предприятийӗсенче кӗрхисене акма тытӑннӑ. Кӗрхисем валли 67,4 пин гектар ҫӗр, е планпа пӑхнин 64,4 процентне, хатӗрленӗ. Кӗрхисене акма 5 районта тухнӑ. Вӗсене 435 гектар (2019 ҫулхи ҫак кун тӗлне – 1,1 пин гектар) акнӑ.
Пӗрчӗллӗ тата пӑрҫа йышши культурӑсене вырасси те малалла пырать. Хальлӗхе 95,4 пин гектар вырнӑ, е планпа пӑхнин 32,7 процентне. Тӗштырӑна 332,4 пин тонна тӗшӗленӗ. Тухӑҫ вӑтамран гектар пуҫне 35,0 центнер тухать. Чи пысӑк тухӑҫ – Ҫӗрпӳ тата Красноармейски районӗсенче. Унта гектартан 48,9 тата 41,5 центнера ларнӑ.
| ҪУР | 11 |
Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр (ку ӗҫе тахҫантанпах тӑвайманччӗ-ха...). Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Тӗлӗнмелле: хӑшпӗр чухне хальхи чӗлхере нимле ӑнланӑва пӗлтермен сӑмах пирки шухӑшласа каятӑн та... тем чухлӗ шыранӑ-чакаланнӑ хыҫҫӑн ун пӗлтерӗшӗн тымарӗ епле тери тарӑннине куратӑн.
Ҫӗтӗк-ҫатӑк, тетпӗр эпир халь тум тата ытти ӑпӑр-тапӑрӑн татӑлса-таткаланса пӗтнӗ юлашкине. Ҫӗтӗк сӑмах пирӗн чӗлхере хӑй пӗлтерӗшӗпе те ҫӳрет, пӗччен те ӑнланӑва пӗлтерет. Ҫатӑк сӑмахпа хӑйне пӗччен хальхи чӗлхере усӑ курмастпӑр.
Ҫапах та ҫатӑк тенин пӗлтерӗшӗ пур-ши?
Пур иккен. Ӗлӗк-авал хӑйне уйрӑм хуҫалӑх тытса пыман, ҫӗрсӗр ҫынна ҫапла ҫатӑк тенӗ. Казах, кӑркӑс, нухай чӗлхисенче ку сӑмах халь те авалхи пӗлтерӗшӗпех ҫӳрет: ҫатӑк (джатак) — ҫӗрсӗр-хуҫалӑхсӑр ҫын, ыйткалакан.
Ҫӗрсӗр, хуҫалӑхсӑр, юхӑнса кайнӑ ҫыннӑн ӗнтӗ ӗлӗк чӑнах та мӗнле пурӑнмалла пулнӑ? Ирӗксӗрех ыйткаласа ҫӳреме тивет.
Вырма пуҫлансан Чӑваш Енре комбайн ҫунса кайнине пӗлтернӗччӗ. Елчӗк районӗнче ӑна пула 15 гектар ҫинчи урпа кӗле ҫаврӑннӑ. Комбайна, телее, упраса хӑварма май килнӗ ун чухне. Уй-хирте каллех пӑтӑрмах пулнӑ. Хальхинче – Йӗпреҫ районӗнче.
Ҫурла уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Ҫирӗклӗ ялӗ ҫывӑхӗнчи уйра вырнӑ хыҫҫӑн юлнӑ тырӑ тунисем ҫуннӑ. Пӗтӗмпе – 0,25 гектар.
Пушар комбайна пула тухнӑ. Техникӑн кӑлтӑксем пулнине палӑртнӑ. Шӑпах ӑна пула ҫулӑм тухнӑ.
Халӗ Чӑваш Енре 105 гектар ҫинче хӑмла ӳстереҫҫӗ. Иртнӗ ӗмӗрӗн 80-мӗш ҫулӗсенче вара 4,2 пин гектар пулнӑ. Республикӑра хӑмла ӳстермелли лаптӑка пысӑклатма палӑртнӑ.
Нумаях пулмасть ЧР ял хуҫалӑх министрӗ Сергей Артамонов Етӗрне районӗнчи Тури Ачакри «Ленинская искра» колхозра пулса курнӑ, хӑмла плантацийӗпе паллашнӑ. Хуҫалӑхра 28 гектар ҫинче хӑмла ӳстереҫҫӗ. Юнашарти 10 гектара Мускаври сӑра вӗретекен «Русхмель» тулли мар яваплӑ общество тара илнӗ. Инвестор ҫитес ҫул 20 гектар ҫинче хӑмла ӳстересшӗн. Пурӑна киле 40 гектар таран ҫитересшӗн.
ЧР Ял хуҫалӑх министерстви палӑртнӑ тӑрӑх, кӑҫал хӑмла тухӑҫӗ япӑхах пулмалла мар.
Чӑваш Енре туса илекен чӑх какайне Китая ӑсатаҫҫӗ. ЧР Ял хуҫалӑх министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, пирӗн патри агропредприятисем республикӑна ашпа тата какайпа тивӗҫтереҫҫӗ, сутмалӑх та юлать вӗсен.
2020 ҫулта Чӑваш Ен ультрапастеризациленӗ сӗте, чӑхӑн ура лаппипе ҫунаттине ют ҫӗршыва сутма тытӑннӑ.
Чӑх ашӗ ӑсатассин калӑпӑшӗпе республикӑмӑр утӑ уйӑхӗн пуҫламӑшӗ тӗлне улттӑмӗш вырӑн йышӑннӑ.
Чӑх ашӗ сутассин калӑпӑшӗ пӗр эрнере (ҫӗртме уйӑхӗн 29-мӗшӗнчен пуҫласа утӑ уйӑхӗн 6-мӗшӗ тӗлне) 230,57 пин долларпа танлашнӑ. Продукци Китая ӑсаннӑ.
Ҫулталӑк пуҫланнӑранпа пирӗн патри ял хуҫалӑх предприятийӗсем 1665,52 пин долларлӑх аш, 25,46 пин долларлӑх сӗт сутнӑ.
Республикӑра ӗне усракансене укҫа парасси пирки пӗлтернӗччӗ унччен. Ун чухне каланӑ тӑрӑх, укҫана ҫӗртме уйӑхӗн вӗҫӗнче пама тытӑннӑ, ҫитес вӑхӑтра ӗҫе вӗҫлемелле пулнӑ.
ЧР ял хуҫалӑх министрӗн ҫумӗ Марина Загребаева палӑртнӑ тӑрӑх, паянхи кун тӗлне ӗне усракансене 128,4 млн тенкӗ куҫарса панӑ, ку – 41,2 пин ӗнешӗн. Ку – ӗне усракансен 74 проценчӗ.
Программа пуҫланнӑранпа ку субсидие 27600 ытла ҫын илнӗ. Аса илтерер: 1 ӗнешӗн – 2300, ике ӗнешӗн кашни пуҫшӑн – 3300, 3 е ытларах ӗнешӗн кашнин пуҫне 4300 тенкӗ параҫҫӗ.
| УТӐ | 17 |
Ку вӑхӑтра пахчара тата уйсемпе хирсенче пӑрҫа пиҫсе ҫитет. Ӗлӗк ку культурӑна самай акатчӗҫ, халь вара, выльӑх-чӗрлӗхе сахалрах тытма пуҫланипе-ши ҫакӑ ҫыхӑннӑ, пӑрҫа уйӗсем ҫуккипе пӗрех.
Чӑваш Республикипе Чӗмпӗр облаҫӗнчи Россельхознадзор тытӑмӗ пирӗн редакцине пӑрҫа пӗрчи (гороховая зерновка) пирки информаци вырнаҫтарма ыйтрӗ. Паллах, вӗсем вырӑсла ярса пачӗҫ. Ун пирки пӗлтерни сирӗншӗн те усӑллӑ пулӗ тесе эпир ку информацие чӑвашла вырнаҫтарас терӗмӗр. Унсӑр пуҫне икчӗлхеллӗ корпусшӑн та паха пулӗ — вӑл пуянланӗ.
Пӑрҫа пӗрчи — Bruchus йӑхӗнчи пысӑках мар нӑрӑ, пӑрҫан культурӑлатнӑ сорчӗсене сиен тӑвакан сӑтӑрҫӑ. Вӑл хура тӗслӗ, тӗкӗ шурӑ, мӑйӑх тӗпӗ, малти чӗркуҫҫисем тата урисем хӗрлӗ-сарӑ. Раҫҫейре пӗрремӗш хут ӑна 1857 ҫулта асӑрханӑ.
Ҫуркунне вӑранать, ҫамрӑк пӑрҫа хутаҫҫи ҫине сарӑ ҫӑмарта хӑварать (200-е яхӑн, пӑрҫара пӗр хурт пулать). Хурчӗсем пӗрерӗн ҫамрӑк пӑрҫа ӑшне кӑшласа кӗреҫҫӗ; кӗркунне, пӑрҫана пуҫтарса илнӗ хыҫҫӑн, кипкеленме пуҫлаҫҫӗ. Нӑрӑсем пӑрҫаран тепӗр ҫуркунне ҫавра шӑтӑк кӑшласа тухаҫҫӗ.
Иртнӗ эрнере пирӗн республика утӑ сутассипе Раҫҫейре мала тухнӑ. Чӑваш Енри аграрисем кӑҫалхи ҫур ҫулта 440 тонна утӑ Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсенчи 158,3 пин долларлӑх сутнӑ.
Люцерна, вика (тӑрна пӑрҫи), клевер, кашкӑр пӑрҫи вӑррине тата ӳсентӑрана вӗтетсе миххе тултарса Бельгине, Германие, Польшӑна тата Словение ӑсатнӑ.
Кӑҫалхи пӗрремӗш ҫур ҫулта пирӗн республикӑран агропромышленность продукцине 11,8 миллион долларлӑх ӑсатнӑ. Ку вӑл пӗлтӗрхи танлаштаруллӑ тапхӑртинчен 10,3% нумайрах.
2024 ҫул тӗлне пирӗн тӑрӑхри аграрисен экспорта 46 миллион долларлӑх продукци ӑсатма тытӑнмалла. Чӑваш Ен Ял хуҫалӑх министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, ку цифрӑна республикӑн наци пррекчӗпе килӗшӳллӗн пӑхса хӑварнӑ.
+0.3 °C